چین، برزیل و روسیه نمونه‌هایی هستند که با افزایش رشد اقتصادی خود، در رتبه‌های برتر جهان قرار گرفته‌اند. این کشورها که به دلیل رشد پایدار اقتصادی خود به عنوان نیروهای اقتصادی جهان محسوب می‌شوند، تصمیم به بستن پیمانی به نام بریکس گرفته‌اند. این پیمان هدف از بسته شدن آن، ایجاد بستری برای رشد خود و کمک به رشد دیگر کشورهاست.

در این متن، اهمیت پیمان بریکس و علت تمایل ایران به عضویت در آن بررسی خواهد شد.

بریکس به عنوان اتحادیه‌ای فراقاره‌ای شامل برزیل، روسیه، هند، چین، و آفریقای جنوبی، در زمینه‌های مختلف همکاری دارد. این همکاری‌ها از تجارت و توسعه صنعتی گرفته تا سرمایه‌گذاری، امنیت غذایی، تحقیق و توسعه، و تبادلات فرهنگی و گردشگری انجام می‌شود. اتحادیه‌ی بریکس در نظر دارد با توجه به چندجانبه‌گرایی، بهترین راه را برای کسب منافع علیه شرایط تنگاتنگ‌تر جهانی ارائه دهد. نام این اتحادیه از ابتدای نام کشورهای عضو (برزیل، روسیه، هند، چین، و آفریقای جنوبی) گرفته شده است. با بیش از ۳ میلیارد جمعیت، حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان، ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی و سهم ۱۷ درصدی در مبادلات جهانی، کشورهای بریکس با هفت کشور صنعتی دنیا به رقابت می‌پردازند. این اتحادیه تمایل دارد کشورهای درحال توسعه را نیز به عنوان اعضای جدید پذیرفته و توانایی خود در امور مالی، تجاری، سیاسی و حفظ صلح جهانی را به نمایش بگذارد. از جمله اقدامات این اتحادیه می‌توان به بانک توسعه و ذخیره ارزی اشاره کرد که به منظور کمک به کشورهای فقیر و حل مشکلات سیاسی و اقتصادی جهانی تأسیس شده است.

در اجلاس اخیر این اتحادیه، آقای رئیسی به عنوان مهمان در جلسه بریکس پلاس شرکت کرد و ظرفیت بالای ایران برای عضویت در این اتحادیه را مورد بحث قرار داد. حتی بدون عضویت رسمی، کشورهایی نظیر هند، چین و روسیه همچنان اهداف تجاری با ایران را پیگیری می‌کنند و آفریقا و آمریکای جنوبی نیز در اولویت‌های بعدی اهمیت خواهند یافت.

عضویت ایران در اتحادیه بریکس می‌تواند دروازه‌ای جدید برای رشد اقتصادی و سیاسی بیشتر این کشور باز کند. با توجه به پتانسیل و توانمندی‌های ایران، عضویت در این اتحادیه می‌تواند به مشکلات موجود اقتصادی و سیاسی این کشور کمک کند.

با توجه به تحریم‌های سیاسی آمریکا علیه ایران، عضویت در این اتحادیه، که به دنبال کاهش وابستگی به غرب و دلار است، ایران را در شرایطی بهتر از نظر سیاسی و اقتصادی قرار می‌دهد. ایران با عضویت در BRICS می‌تواند از بانک توسعه نوین به عنوان جایگزینی برای سوئیفت بهره‌مند شود و از آن استفاده کند. در ادامه، به اهداف و برخی از دستاوردهای کشورهای عضو این اتحادیه اشاره خواهیم کرد.

اهداف کشورهای عضو بریکس

کشورهای عضو این اتحادیه با ظرفیت هایی که در بخش های متفاوت دارند می توانند در پیشبرد اهداف یکدیگر نقش داشته باشند و درواقع کاستی های خود را رفع کرده و از طرف دیگر با کمک نقطه قوت خود به پیشرفت دیگر کشورهای عضو و حتی دیگر کشورها کمک کنند. در حال حاضر بسیاری از کشورها از جمله ایران و آرژانتین با اهداف مختلف تمایل دارند عضو این اتحادیه باشند. در ادامه اهداف کشورهای فعلی در این اتحادیه را بررسی خواهیم کرد.

• چین

چین (دومین اقتصاد بزرگ جهان و بزرگ ترین تولیدکننده کالا) اقتصادی نوظهور به شمار می آید که با سرعت فزاینده ای در حال رشد و پیشرفت است و همین موضوع سبب شده کشورهای غربی به خصوص ایالات متحده آمریکا در مقابل پیشرفت این کشور باشند.

با این حال چین برای پیروزی در این نبرد و تقابل با غرب به دنبال هم پیمانان و شرکایی است تا به کمک آن ها بتواند قدرت اقتصادی، سیاسی و… را از دست غرب بیرون بکشد. همان طور که پیش از این گفته شد در حال حاضر ایالات متحده آمریکا در رتبه اول و چین در رتبه دوم بزرگ ترین اقتصادهای جهان قرار دارند که با توجه به سرعت رشد اقتصاد چین و همچنین کمک گرفتن از این اتحادیه بعید نیست چین را در رتبه اول جهان ببینیم.

• روسیه

پس از فروپاشی شوری سابق که دلیل آن عمدتاً اقتصادی بود، روسیه شرایط اقتصادی خوبی نداشت و در برابر غرب با مشکلات بسیاری مواجه بود، اما پس از مواجهه با مشکلات به مدت 10 سال و سپس مطرح شدن ائتلاف بریک (در ابتدا آفریقای جنوبی عضو این ائتلاف نبود و نام اتحادیه از ابتدای نام کشورهای عضو اتحادیه در آن زمان شکل گرفته بود) و سپس پیوستن روسیه به آن، به تدریج مشکلات اقتصادی کمرنگ شدند و روسیه توانست قدرت از دست رفته خود را تا حدودی بازگرداند.

همچنین روسیه به دلیل دارا بودن مقادیر قابل توجه از ذخایر ارزشمندی همچون طلا، نفت، گاز و همچنین داشتن شایستگی در امور مختلف دیگر خود را در عرصه بین المللی مطرح کرد و یکی از کشورهای قدرتمند در زمینه های مختلف در جهان شناخته شد.

روسیه به دلیل مسائل سیاسی که مهم ترین آن ها جنگ با اوکراین بود محدودیت های زیادی از جمله اخراج از گروه G8 را متحمل شد، اما این کشور با بودن در ائتلاف بریکس توانسته است نیاز خود به غرب را تا اندازه ای رفع کند؛ چراکه این ائتلاف به دنبال آن است تا وابستگی و نقش غرب به عنوان رهبر جهان را با چالش مواجه کند.

• هند

کشور هند با تبادلات مختلفی که با کشورهای دیگر عضو بریکس داشته توانسته است در امور اقتصادی، تکنولوژی و… پیشرفت هایی را داشته باشد. هند دومین کشور پرجمعیت جهان، با پیشرفتی که حاصل عضویت در این ائتلاف بود توانسته است با مدیریت مناسب و استفاده از پتانسیل این ائتلاف از لحاظ تکنولوژی و همچنین اقتصادی رو به رشد باشد.

• برزیل

کشورهای مختلف دنیا با توجه به عملکرد خود در دوره های مختلف و براساس معیارهای متفاوت رتبه بندی می شوند. شاید اگر چند دهه پیش اخبار مربوط به برزیل را دنبال می کردید، گزارش های بد اقتصادی، بدهی و… یکی از رایج ترین اخبار منتشرشده از این کشور بود، اما سال 2013 برزیل ششمین اقتصاد دنیا شناخته شد و توانست رتبه انگلستان را تصاحب کند.

این کشور با مدیریت درست و استفاده از ظرفیت گروه بریکس توانست تولید داخلی را افزایش دهد و در امور مختلفی از جمله کشاورزی، دامداری، امور فنی و… پیشرفت چشمگیری داشته باشد.

• آفریقای جنوبی

آفریقای جنوبی کشوری واقع در قاره آفریقاست که آخرین کشور پذیرفته شده تا به امروز و در زمان نگارش این مقاله در این ائتلاف محسوب می شود. سران این کشور با هدف توسعه ملی، پیشرفت، دیده شدن در سطح بین المللی، رشد اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی درخواست عضویت به این ائتلاف را مطرح کردند و با موافقت اعضا به این گروه پیوستند.

بنا بر آنچه از سوی بانک جهانی منتشر شده است، آفریقای جنوبی پس از پیوستن به این اتحادیه توانست میزان تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد. همچنین در بخش های سرمایه گذاری داخلی، صادرات و البته بخش خصوصی عملکرد این کشور رو به رشد بوده است.

بد نیست در این بخش به این موضوع اشاره کنیم که نام این اتحادیه در ابتدا بریک (BRIC) بود و پس از پیوستن کشور آفریقای جنوبی، با اضافه شدن یک S به انتهای آن که از ابتدای نام کشور آمده است (South Africa)، نام اتحادیه به بریکس (BRICS) تغییر کرد.

آیا بریکس می تواند دلار را شکست دهد؟

اختلافات ایالات متحده با روسیه روزبه روز در حال گسترش است. از طرف دیگر چین رقیب اقتصادی ایالات متحده به حساب می آید که ترجیح می دهد دلار را از تجارت خود حذف کند. طی توافقات انجام شده از سوی چین با کشورهایی مانند روسیه، برزیل، فرانسه و… قرار است مبادلات تجاری با این کشور بر حسب یو آن (واحد پول چین) انجام شود.

همچنین در حال حاضر و برخلاف گذشته تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو بریکس از کشورهای ثروتمند گروه هفت (G7) بیشتر است؛ به همین دلیل کشورهای عضو این اتحادیه عزم خود را جزم کرده اند تا به زودی یک ارز بین المللی عرضه کنند تا دیگر از دلار در تبادلات تجاری شان استفاده نکنند.

در سوی دیگر نیز شاهدیم دلار آمریکا با مشکلات کوچک و بزرگی مواجه بوده که آینده آن را مبهم کرده است. بحران های ایجاد شده در سیستم بانکی آمریکا، قرار گرفتن نرخ بهره در یک روند صعودی، افزایش تورم و همچنین بیشتر شدن بدهی های دولت آمریکا اذهان را به سمتی برده است که دلار آمریکا در این روزها وضعیت مناسبی ندارد.

در پی این شرایط کشورهایی نیز وجود دارند که میزان ذخیره خود از دلار آمریکا را با توجه به شرایط این ارز کاهش داده اند؛ برای مثال سعودیه میزان ذخیره دلاری خود را طی دو سال حدود 35 درصد کم کرده است، اما اگر بخواهیم حذف دلار به عنوان اولین ارز جهان را با دقت بیشتری بررسی کنیم، باید به مسائل دیگر نیز بپردازیم.

نایل فرگوسن، استاد دانشگاه استنفورد معتقد است رقیب اصلی دلار در حال حاضر یورو است و نه یو آن چین. یورو طی 20 سال گذشته توانسته است 20 درصد از ذخایر ارزی در کشورهای جهان و همچنین استفاده 22 درصدی در مبادلات بین المللی را سهم خود کند؛ در حالی که یوآن چین 2.7 درصد از ذخایر ارزی را دارد و 1.7 درصد مبادلات جهان بر پایه یوآن انجام می شود؛ بنابراین شکست دلار آمریکا به سادگی و در مدت زمان کوتاه از سوی چین و حتی اتحادیه انجامشدنی نیست.

با توجه به نقدشونگی و انعطاف اقتصاد آمریکا به نظر می رسد شکست دلار به زودی اتفاق نخواهد افتاد. توجه داشته باشید حجم سرمایه گذاری خارجی آمریکا براساس دیگر ارزها حدودا 35 تریلیون دلار است؛ بنابراین شکست دلار و افت ارزش آن می تواند به افزایش میزان سود حاصل از سرمایه گذاری های خارجی منجر خواهد بود و این مسئله برعکس شرایط را برای دیگر کشورها سخت می کند.

بریکس و اتحادیه اروپا

بریکس و اتحادیه اروپا از برخی جوانب قابل مقایسه هستند؛ چرا که هر دو اتحادیه شامل گروهی از کشورها با هدف تقویت و همکاری با یکدیگر هستند. با این حال، لازم است توجه داشت که کشورهای عضو BRICS تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند.

برخی از تفاوت‌ها شامل ماهیت مختلف منابع، قرارگیری در قاره‌های مختلف جهان (با هند و چین در آسیا، روسیه در اوراسیا، آفریقای جنوبی در آفریقا و برزیل در آمریکای جنوبی) و نقش متفاوت نهادهای جهانی مانند صندوق بین‌المللی پول است. این تفاوت‌ها می‌توانند ظرفیت و منابع این گروه را تا حد زیادی تحت تأثیر قرار دهند. به عنوان مثال، اتحادیه اروپا از کشورهای اروپایی تشکیل شده است و اشتراکات گسترده‌تری بین آن‌ها وجود دارد. این مسئله می‌تواند از برخی نظرات، قدرت اتحادیه اروپا را بیشتر نماید.

اتحادیه بریکس نقشی را در نظام جهانی برعهده گرفته است که در گذشته تحت مدیریت اروپا بوده است، اما امروزه به این اتحادیه منتقل شده است. این اتحادیه به صورت روزافزون در زمینه‌های سیاست و امنیت جهانی رشد می‌کند و خود را به عنوان شریکی برای اتحادیه اروپا معرفی می‌کند. در عوض، اتحادیه اروپا بریکس را فراهم‌کننده فرصت‌های اقتصادی و سیاسی می‌بیند و با تعاملات تجاری خود با کشورهای عضو BRICS، راهی برای پیشرفت خود فراهم می‌کند. میزان صادرات از کشورهای عضو BRICS به اتحادیه اروپا بیشتر از میزان صادرات کشورهای عضو اتحادیه اروپا به BRICS بوده است، که این موضوع به سود کشورهای BRICS است.